ÜNLÜ DARALMASI

Düz-geniş (a, e) ünlülerinden sonra gelen “-yor” eki, bu ünlüleri daraltarak (ı, i, u, ü)ye dönüştürür: Gelme-yor gelmiyor, alma-yor almıyor, gözle-yor gözlüyor, topla-yor topluyor, oyna-yor oynuyor, söyle-yor söylüyor, de-yor diyor, ye-yor yiyor, kayna-yor kaynıyor…
 
Uyarı: Kaynaştırma ünsüzlerinden “y”, kendinden önceki (a, e) ünlülerini konuşmada daraltır; ama bu durum yazıda gösterilmez:
 

 
Gözle-yor>gözlüyor                                           sakla-yor>saklıyor“-a,e” ünlüleriyle biten kelimelere şimdiki zaman eki olan “–yor” u veya “y” ünsüzüyle başlayan b ir eki getirdiğimizde bu ünlüler ses uyumuna göre “ı,i,u,ü”ye dönüşür . Bu ses olayına ünlü daralması denir.
Kana-yor>kanıyor                                              gizle-yor>gizliyor
Anla- , bekle-, gözle- , ayıkla- , sakla-,… örneklerinde ünlü daralması görülüyor.
Bunu benzer fiillerle karıştırmamak gerekiyor.
Sil-yor>siliyor
Al-yor>alıyor
Yansı-yor>yansıyor
Kelimelerinde ünlü daralması yoktur.
 
“y” sesinin daraltıcı özelliği   sadece “-yor “ ekinde görülmez , “-yor” ekinin olmadığı yerlerde  de “-y” nin daraltıcı özelliği vardır .
de-y-en > diyen
ye-y-ecek>yiyecek
de-y-erek>diyerek
ye-y-en>yiyen
ne-ye>niye
Bu iki- üç  kelime haricinde “-y” nin daraltıcılık özelliği söz konusu değildir.
“gelmiyecek” diye değil “gelmeyecek”  diye yazılır ; keza “anlıyacak” , “bekliyecek” , “söyliyecek” fiilleri de bu şekilleriyle yanlıştır.